„Kung Fu Panda” – Słów kilka o mnichach z Shaolin i pandach
Dzidki, czy oglądając film „Kung Fu Panda” zastanawialiście się kiedyś, dlaczego sam Po nie tylko jako postać ze swoim stylem bycia, ale również jako panda wzbudzał pogardę, kiedy wybrano go na Smoczego Wojownika? Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, wybór pandy do tej roli jest nieprzypadkowy – tym bardziej w takiej sztuce walki, jaką jest kung fu. Dlatego też w niniejszej dzidce trochę rozłożymy sobie na czynniki pierwsze koncept filmu – będzie o tym dlaczego pandy są gatunkiem będącym ewolucyjną porażką i o tym, jakie efekty uzyskują placówki zajmujące się ich ochroną, o kung fu praktykowanym w najbardziej rygorystycznym klasztorze buddyjskim, czyli w świątyni Szaolin oraz o tym, jakie predyspozycje mieli przeciwnicy Po z pierwszych trzech części i czy naprawdę byli odpowiednimi przeciwnikami (pomijam Wielką Piątkę, bo o tym byłoby już trochę za długo, bardziej skupię się na antagonistach, z którymi musiał zmierzyć się Smoczy Wojownik). Trochę będzie też o Jackie Chanie i popularyzacji sztuki, jaką jest kung fu na ekranach kin. P. S. Najbardziej lubię pierwszą część i Thai Lunga (backstory z próbami zdobycia uznania od kogoś, kogo miał nie tylko za trenera, ale również opiekuna/rodzica oraz cierpliwość i rzadką umiejętność wykorzystania nadarzającej się okazji podczas sceny w więzieniu). Kto z tej serii filmów zdobył Waszą sympatię i za co go polubiliście?
Mnisi z Shaolin – Ludzie jak ze stali
Szacuje się, że początki kung fu jako sztuki walki sięgają czasów dynastii Zhou (mniej więcej około 1111–255 r. p.n.e.) i była to forma ćwiczeń oparta również o wymiar duchowy, który wynikał z koncentracji i samodyscypliny, ale też polegał na kontroli emocji. Kung fu to nieuzbrojony styl walki osobistej, który jest spokrewniony z karate i Taekwondo. Ta sztuka walki była praktykowana już przez taoistów w V w. p.n.e. Jej postawy opierają się na wnikliwych obserwacjach anatomii i fizjologii ludzkiego szkieletu oraz mięśni, których koordynację wykorzystuje się do zmaksymalizowania wytrzymałości oraz wyprowadzania ciosów. Warto także wspomnieć, że postawy i ciosy w kung fu są w większości imitacją stylów walki różnych zwierząt, co widać w niektórych stylach (jest ich dosyć sporo – część wspomniana w dalszym rozdziale o Bruce’u Lee i Jackie Chanie).
Szacuje się, że początki kung fu jako sztuki walki sięgają czasów dynastii Zhou (mniej więcej około 1111–255 r. p.n.e.) i była to forma ćwiczeń oparta również o wymiar duchowy, który wynikał z koncentracji i samodyscypliny, ale też polegał na kontroli emocji. Kung fu to nieuzbrojony styl walki osobistej, który jest spokrewniony z karate i Taekwondo. Ta sztuka walki była praktykowana już przez taoistów w V w. p.n.e. Jej postawy opierają się na wnikliwych obserwacjach anatomii i fizjologii ludzkiego szkieletu oraz mięśni, których koordynację wykorzystuje się do zmaksymalizowania wytrzymałości oraz wyprowadzania ciosów. Warto także wspomnieć, że postawy i ciosy w kung fu są w większości imitacją stylów walki różnych zwierząt, co widać w niektórych stylach (jest ich dosyć sporo – część wspomniana w dalszym rozdziale o Bruce’u Lee i Jackie Chanie).
Jednym z najbardziej rygorystycznych klasztorów kung fu na świecie jest Shaolin – buddyjska świątynia zlokalizowana w prowincji Henan w Chinach. Kompleks powstał już 495 r. n. e. i po dzień dzisiejszy jest miejscem szkolenia mnichów zarówno w sztukach walki, jak i buddyjskiej filozofii. Został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Według legendy został założony przez Bodhidarmę. Ponieważ tradycja obowiązująca w klasztorze została zachowana od wieków i nie zmieniła się na przestrzeni lat, turyści nie mają do niej wstępu. Ma to umożliwić mnichom wykonywanie ich posługi duchowej oraz cierpliwe szkolenie ciała do walki, co jest nawiązaniem do dawnych strażników świątyni. To tutaj odbywa się szkolenie w różnych stylach kung fu, które mnisi często rozpoczynają już nawet jako 4-letnie dzieci (najczęściej chłopcy porzucani są przez rodziców pod bramą świątyni, gdyż jest to zaszczyt móc poświęcić swoje w pełni sprawne fizycznie i umysłowo dziecko), ale najcięższy trening odbywa się, kiedy chłopcy przekroczą już wiek 13 lat. Dzieci, które nie spełniają swoich obowiązków nie tylko religijnych, ale przy treningach fizycznych i nie spełnią określonych warunków są odsyłane ze świątyni z powrotem do rodzin, co często jest odbierane jako oznakę hańby dla rodziny. W klasztorze obowiązuje stały rytm dnia, który ma na celu systematyczne kształcenie ciała, umysłu i ducha. W wieku ok. 20 lat mnisi podchodzą do egzaminów ze znajomości sutr (po oblaniu mogą podejść tylko jeszcze jeden raz). Jest to najważniejszy egzamin, gdyż to właśnie po nim zostają mnichami. Egzamin kung fu odbywa się jeszcze przed nim. Ten jest decydujący.
Warto również podkreślić, że mnisi z Shaolin jako jedyni słyną z tzw. „żelaznej głowy”. Jest to również wynik rygorystycznego treningu kung fu, dzięki któremu nawet po uderzeniu ciężką cegłą lub kamieniem zachowują przytomność i są zdolni do kontynuowania walki. Najczęściej cegły czy inne przedmioty ulegają złamaniu, a czaszka jest mocna i pozostaje nietknięta. Wynika to z lat treningu.
Pandy i ich brak ewolucyjnej zdolności przetrwania a postać Po
Panda wielka (zwana również z wiadomych przyczyn niedźwiedziem bambusowym). Wbrew pozorom tak samo, jak inne niedźwiedzie, tak samo biało-czarne pandy zostały przystosowane w toku ewolucji do bycia drapieżnikami – posiadają wyraźnie zarysowane kły, które umożliwiają odrywanie kawałków mięsa i ryb czy przydają się podczas polowania, a ponadto ich żołądek i długość jelit również przystosowana jest do trawienia głównie pokarmów pochodzenia zwierzęcego… tymczasem wsuwają bambus, którego nie dość, że muszą gryźć bardzo długo, gdyż nie mają uzębienia ukształtowanego tak, aby pomagało im w rozcieraniu na drobną miazgę roślin, co skracałoby i ułatwiało ich trawienie. Ponadto ich żołądek nie przyswaja dobrze składników odżywczych pochodzenia roślinnego, co sprawia, że pandy wielkie nie tylko są bardzo powolne, ale większość swojego życia spędzają na jedzeniu i przeżuwaniu pokarmu, który daje im niewielką ilość energii i nie pozostaje im w ciągu dobry wiele czasu na inne aktywności.
Kolejna i poniekąd powiązana z poprzednią cecha, która sprawia, że są gatunkiem zagrożonym wymarciem mimo starań opiekunów specjalnych ogrodów zoologicznych specjalizujących się w pandach jest to, że mają skłonności do podejmowania ryzykownych aktywności wynikających z ich słabych zdolności poznawczych. Nie są one zbyt rozwinięte dlatego, że nawet matki takich małych pand poświęcają najwięcej czasu w ciągu doby na jedzenie przez co słabo zajmują się młodymi i często małe pandy po prostu giną, a jeśli dorosną, to najczęściej nie potrafią się zbyt dobrze socjalizować czy nie mają zbyt wiele sił na eksplorowanie otoczenia, a więc nie są w stanie obserwować dobrze (nielicznych zresztą) innych osobników swojego gatunku, aby się od nich uczyć. A jeśli już eksplorują to głównie za młodu, bo im starsze się stają, tym więcej bambusa potrzebują zjeść w przeciągu dnia. W zależności od etapu rozwoju pandy wielkie zjadają od 14 do 60 kg bambusa w ciągu doby, co zajmuje im… od 12 do 16 godzin. Potrzebują też snu więc nie pozostaje zbyt wiele czasu na uczenie się czegokolwiek – tym bardziej od innych zajętych przeżuwaniem bambusa osobników.
Panda wielka (zwana również z wiadomych przyczyn niedźwiedziem bambusowym). Wbrew pozorom tak samo, jak inne niedźwiedzie, tak samo biało-czarne pandy zostały przystosowane w toku ewolucji do bycia drapieżnikami – posiadają wyraźnie zarysowane kły, które umożliwiają odrywanie kawałków mięsa i ryb czy przydają się podczas polowania, a ponadto ich żołądek i długość jelit również przystosowana jest do trawienia głównie pokarmów pochodzenia zwierzęcego… tymczasem wsuwają bambus, którego nie dość, że muszą gryźć bardzo długo, gdyż nie mają uzębienia ukształtowanego tak, aby pomagało im w rozcieraniu na drobną miazgę roślin, co skracałoby i ułatwiało ich trawienie. Ponadto ich żołądek nie przyswaja dobrze składników odżywczych pochodzenia roślinnego, co sprawia, że pandy wielkie nie tylko są bardzo powolne, ale większość swojego życia spędzają na jedzeniu i przeżuwaniu pokarmu, który daje im niewielką ilość energii i nie pozostaje im w ciągu dobry wiele czasu na inne aktywności.
Kolejna i poniekąd powiązana z poprzednią cecha, która sprawia, że są gatunkiem zagrożonym wymarciem mimo starań opiekunów specjalnych ogrodów zoologicznych specjalizujących się w pandach jest to, że mają skłonności do podejmowania ryzykownych aktywności wynikających z ich słabych zdolności poznawczych. Nie są one zbyt rozwinięte dlatego, że nawet matki takich małych pand poświęcają najwięcej czasu w ciągu doby na jedzenie przez co słabo zajmują się młodymi i często małe pandy po prostu giną, a jeśli dorosną, to najczęściej nie potrafią się zbyt dobrze socjalizować czy nie mają zbyt wiele sił na eksplorowanie otoczenia, a więc nie są w stanie obserwować dobrze (nielicznych zresztą) innych osobników swojego gatunku, aby się od nich uczyć. A jeśli już eksplorują to głównie za młodu, bo im starsze się stają, tym więcej bambusa potrzebują zjeść w przeciągu dnia. W zależności od etapu rozwoju pandy wielkie zjadają od 14 do 60 kg bambusa w ciągu doby, co zajmuje im… od 12 do 16 godzin. Potrzebują też snu więc nie pozostaje zbyt wiele czasu na uczenie się czegokolwiek – tym bardziej od innych zajętych przeżuwaniem bambusa osobników.
Jeśli zastanawialiście się kiedyś dlaczego o narodzinach każdej nowej pandy gdzieś w zoo czy w rezerwatach piszą media, to dlatego, że… pandy bardzo niewiele ze sobą współżyją i liczba urodzeń nie tylko z roku na rok zmniejsza się, ale też ginie coraz więcej młodych. Z początku ludzie myśleli, że ingerencja człowieka pomoże tym zwierzętom przetrwać, ale okazało się, że te biało-czarne misie zaczęły za bardzo na ludziach polegać i coraz częściej dawały się wyręczać, co też zaburzyło interakcje społeczne pomiędzy przedstawicielami ich gatunku. A odkładając to na bok, pandy są płodne tylko przez 2 dni w roku, dlatego powstał nawet żart, że gwiazdy muszą ułożyć się perfekcyjnie, aby panda zaciążyła. Co też nie jest gwarancją, że samiec wyczuje, że to odpowiedni czas na potomstwo i postanowi rozpocząć współżycie… z którym też jest problem ze względu na spadającą sprawność osobników (zwłaszcza tych trzymanych w ogrodach zoologicznych i rezerwatach, gdzie dochodzi do ingerencji człowieka, aby zapewnić przetrwanie tego gatunku). Okazuje się, że coraz więcej samców ma problem, aby stanąć na dwóch łapach i oprzeć się o grzbiet samicy, aby wypełnić swoją rolę podczas zbliżenia. Należy również wspomnieć tutaj o fakcie, że jeśli urodzi się więcej, niż jedno młode samica albo je zabija albo zostawia i nie zajmuje się nim, wybiera tylko to silniejsze. Ma to miejsce również w idealnych warunkach zapewnionych przez człowieka. Czemu tak się dzieje? Otóż samice nie mają siły odchowywać więcej, niż jednego potomka ze względu między innymi na niski poziom energii i czas, jaki przeznaczają na jedzenie. Były podejmowane już próby podsuwania młodej pandy innym samicom, ale były wyraźnie niezainteresowane odchowaniem ich. Więc… ludzie postanowili sami się zaopiekować taką pandą, która socjalizowała się jeszcze gorzej z pozostałymi osobnikami i bardziej zostawała takim pupilkiem opiekunów rezerwatów.
Wracając do rozleniwienia pand i ogrodów zoologicznych oraz rezerwatów, z początku ich założenie było takie, żeby zapewnić pandom przetrwanie i przedłużyć ich gatunek, dlatego stworzono im dogodne warunki, aby opóźnić zmniejszającą się populację tego osobnika. Jednak wywołało to efekt nieco odwrotny, ponieważ misie szybko przyzwyczaiły się do obecności i ingerencji człowieka, która była im bardzo na rękę, przez co nie tylko coraz rzadziej podejmowały między sobą nawzajem interakcję (najwięcej podczas młodości, kiedy ich małe ciała jeszcze nie potrzebowały takich ilości bambusa), ale też przestawały z pokolenia na pokolenie wyciągać wnioski z potencjalnych zagrożeń, ponieważ zawsze gdzieś w pobliżu był człowiek, który mógł szybko zainterweniować i udzielić pomocy weterynaryjnej przez co ich naturalne instynkty zapewniające przetrwanie zaczęły się osłabiać. W pewnym momencie doszło do tego, że wypuszczenie takich pand na wolność stałoby się dla nich zagładą, gdyż nie poradziłyby sobie bez zapewnionych dotąd idealnych warunków. Podejmowano już kilka takich prób, ale okazywało się często, że większość takich osobników nie jest w stanie przeżyć na wolności nawet roku, co jest zdecydowanie zbyt krótkim czasem, żeby się rozmnożyć i odchować potomstwo.
Dobrze, a jak to wszystko ma się do bohatera serii filmów „Kung Fu Panda”? Po większość swojego czasu spędza na jedzeniu podobnie, jak pandy wielkie – natrętnie o nim rozmyśla, poświęca mu wiele czasu i to jedzenie jest najczęstszym motywatorem podejmowanych przez bohatera działań. Pomijając już fakt, że podobnie, jak pandy wielkie nie za bardzo radzi sobie z analizowaniem ryzyka i jest mocno niezdarny.
Thai Lung – Śnieżne lamparty i ich zdolności łowieckie
Postać Thai Lunga w pierwszym filmie „Kung Fu Panda” jest głównym antagonistą serii. Wzorowany jest na śnieżnych lampartach zwanych również ibrisami śnieżnymi lub panterami śnieżnymi. Jest to gatunek z rodziny kotowatych, któremu bliżej do tygrysa, niż do lamparta. W przeciwieństwie do pandy wielkiej charakteryzują się niezwykłą zwinnością, która pomaga im polować nawet ze zboczy bardzo stromych i śliskich skał, gdzie ich łapy charakteryzują się bardzo dobrą przyczepnością, co znalazło również odzwierciedlenie w scenie ucieczki Thai Lunga z więzienia. Również ta scena dobrze pokazuje nie tylko skoczność ibrisa, ale również umiejętność cierpliwego oczekiwania na właściwy moment. Skoczność ta widoczna jest także podczas walki z Po w wiosce znajdującej się nieopodal świątyni.
Postać Thai Lunga w pierwszym filmie „Kung Fu Panda” jest głównym antagonistą serii. Wzorowany jest na śnieżnych lampartach zwanych również ibrisami śnieżnymi lub panterami śnieżnymi. Jest to gatunek z rodziny kotowatych, któremu bliżej do tygrysa, niż do lamparta. W przeciwieństwie do pandy wielkiej charakteryzują się niezwykłą zwinnością, która pomaga im polować nawet ze zboczy bardzo stromych i śliskich skał, gdzie ich łapy charakteryzują się bardzo dobrą przyczepnością, co znalazło również odzwierciedlenie w scenie ucieczki Thai Lunga z więzienia. Również ta scena dobrze pokazuje nie tylko skoczność ibrisa, ale również umiejętność cierpliwego oczekiwania na właściwy moment. Skoczność ta widoczna jest także podczas walki z Po w wiosce znajdującej się nieopodal świątyni.
Warto tutaj podkreślić, że pantery śnieżne potrafią wspinać się nawet na wysokość 6000 m n.p.m., chociaż większość czasu spędzają na wysokości ok. 3000-4000 m n.p.m. Ich długi ogon pomaga im w utrzymaniu równowagi podczas bardzo dalekich skoków ze skał. Ponadto bardzo dobrze widzą w ciemności, mają bardzo dobry wzrok i potrafią podążać za ofiarą przez bardzo długi czas. Ich futro pełni rolę kamuflażu pomagając ukryć się wśród skał cieplejszą porą i w śniegu w trakcie zimy. Bez jedzenia potrafią podążać nawet do 4 dni za potencjalną ofiarą nie tracąc przy tym swojej sprawności i to z prędkością dochodzącą do 88 km/h (co wypada imponująco w szczególności w porównaniu do pand wielkich, które potrzebują większej części dnia spędzonej na jedzeniu bambusa, żeby móc normalnie funkcjonować). Tak samo, jak pandy wielkie, są zagrożone wyginięciem, chociaż z zupełnie innych przyczyn – wiodą samotniczy tryb życia, przemierzają rozległe pustkowia za zwierzyną (duże rozproszenie nielicznej populacji) i do tego samice muszą wychowywać młode same, a także bronić ich przed samcami, które mają w zwyczaju je zagryzać, żeby móc szybciej ponownie parzyć się z samicą.
Lord Shen – Nie tylko dumny jak paw
Głównym antagonistą w filmie „Kung Fu Panda 2” jest Lord Shen. Jest on dostojnym i dumnym władcą z dużą potęgą militarną, gdzie głównie wyręcza się on swoją armią. W naturze samce pawia podejmują się walki znacznie rzadziej, niż samice, które często między sobą zabiegają o względy osobnika z bardziej okazałymi piórami na ogonie – samce z reguły przyglądają się zmaganiom samic gdzieś na uboczu. Samce walczą jedynie wtedy, kiedy muszą bronić swojego terytorium przed innym samcem – najczęściej w okresie godowym dochodzi do wydzióbywania sobie wzajemnie piór, aby obniżyć atrakcyjność słabszego osobnika w oczach potencjalnych partnerek. Jednakże warto tutaj zaznaczyć, że pawie są wszystkożerne i chętnie urozmaicają sobie dietę nie tylko małymi kręgowcami, ale również jadowitymi wężami – zwłaszcza kobrami, które są prawdziwym przysmakiem pawia indyjskiego. Taki paw potrafi niekiedy zaatakować i pozbawić życia jadowitego węża znacznie od siebie dłuższego.
Głównym antagonistą w filmie „Kung Fu Panda 2” jest Lord Shen. Jest on dostojnym i dumnym władcą z dużą potęgą militarną, gdzie głównie wyręcza się on swoją armią. W naturze samce pawia podejmują się walki znacznie rzadziej, niż samice, które często między sobą zabiegają o względy osobnika z bardziej okazałymi piórami na ogonie – samce z reguły przyglądają się zmaganiom samic gdzieś na uboczu. Samce walczą jedynie wtedy, kiedy muszą bronić swojego terytorium przed innym samcem – najczęściej w okresie godowym dochodzi do wydzióbywania sobie wzajemnie piór, aby obniżyć atrakcyjność słabszego osobnika w oczach potencjalnych partnerek. Jednakże warto tutaj zaznaczyć, że pawie są wszystkożerne i chętnie urozmaicają sobie dietę nie tylko małymi kręgowcami, ale również jadowitymi wężami – zwłaszcza kobrami, które są prawdziwym przysmakiem pawia indyjskiego. Taki paw potrafi niekiedy zaatakować i pozbawić życia jadowitego węża znacznie od siebie dłuższego.
Generał Kai – Wytrzymały jak jak
W filmie „Kung Fu Panda 3” rola głównego antagonisty przypada Generałowi Kai’owi, który znany jest również jako Kai Kolekcjoner. Jest on jakiem zwyczajnym, które pomimo bycia roślinożercami posiadają cechy, które umożliwiły przetrwanie temu gatunkowi przez stulecia, jak chociażby wysoka odporność na niskie temperatury sięgające nawet do -50ºC, duży udźwig czy długie rogi i ciężar ciała sięgający od 400 do nawet 1000 kg, które potrafią wykorzystać do obrony stada przed drapieżnikami (głównie bronią młodych). Potrafią bardzo dobrze poszukiwać traw i roślin górskich, mchu i porostów znajdujących się nawet pod śniegiem i bardzo dobrze znoszą niedobór pożywienia. Żyją na dużych wysokościach od 4000 m do 6000 m n.p.m. Są bardzo zwinne, co umożliwia im poruszanie się po stromych zboczach pomimo sporych gabarytów. Co ciekawe, są bardzo odporne na niedostatek tlenu, co pozwala im przebywać znacznie dłużej na dużych wysokościach, niż w przypadku pantery śnieżnej, która zapuszcza się na wysokości dochodzące do 6000 m n.p.m. sporadycznie i raczej w cieplejszych porach roku. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, dobrze biegają i wspinają się, co jest odzwierciedlone również w postaci Generała Kaia. Jak zwyczajny także jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem (głównie ze względu na długość ciąży i długie osiąganie dojrzałości płciowej oraz udomawianie, gdyż udomowione samce nie wiadomo z jakiego powodu często rodzą się bezpłodne i mają krótsze poroże).
W filmie „Kung Fu Panda 3” rola głównego antagonisty przypada Generałowi Kai’owi, który znany jest również jako Kai Kolekcjoner. Jest on jakiem zwyczajnym, które pomimo bycia roślinożercami posiadają cechy, które umożliwiły przetrwanie temu gatunkowi przez stulecia, jak chociażby wysoka odporność na niskie temperatury sięgające nawet do -50ºC, duży udźwig czy długie rogi i ciężar ciała sięgający od 400 do nawet 1000 kg, które potrafią wykorzystać do obrony stada przed drapieżnikami (głównie bronią młodych). Potrafią bardzo dobrze poszukiwać traw i roślin górskich, mchu i porostów znajdujących się nawet pod śniegiem i bardzo dobrze znoszą niedobór pożywienia. Żyją na dużych wysokościach od 4000 m do 6000 m n.p.m. Są bardzo zwinne, co umożliwia im poruszanie się po stromych zboczach pomimo sporych gabarytów. Co ciekawe, są bardzo odporne na niedostatek tlenu, co pozwala im przebywać znacznie dłużej na dużych wysokościach, niż w przypadku pantery śnieżnej, która zapuszcza się na wysokości dochodzące do 6000 m n.p.m. sporadycznie i raczej w cieplejszych porach roku. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, dobrze biegają i wspinają się, co jest odzwierciedlone również w postaci Generała Kaia. Jak zwyczajny także jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem (głównie ze względu na długość ciąży i długie osiąganie dojrzałości płciowej oraz udomawianie, gdyż udomowione samce nie wiadomo z jakiego powodu często rodzą się bezpłodne i mają krótsze poroże).
Kilka słów o Jackie-chanie, Bruce’u Lee i popularyzacji filmów o kung fu
Bruce Lee rozpoczął swoją karierę aktorską już od najmłodszych lat jako niemowlę na planie filmowym. Kiedy osiągnął wiek 13 lat zaczął trenować sztuki walki – pierwszą z nich było kung fu, jakiś czas później boks. Po powrocie z Hongkongu do Stanów Zjednoczonych zaczął pisać książki o nauce kung fu (osiągał w nim niesamowite wyniki w młodym wieku, dlatego też zyskał przydomek „Mały Smok”) oraz otworzył szkołę nauki tej sztuki walki, którą nazwał "Jun Fan Gung-Fu Institute". To właśnie na bazie kung fu zaczął opracowywać własną sztukę walki, którą nazwał Jeet Kun Do (uczył się niej później również Jackie Chan). Sztuce tej przyświecała jego własna filozofia, którą zawarł w swoich słynnych słowach „Be water, my friend” („Bądź wodą, mój przyjacielu”). Ze względu na swój niezwykły talent do sztuk walki, jak i aktorski z instruktora kung fu coraz częściej występował w produkcjach filmowych, aż stał się jedną z bardziej znanych gwiazd Hollywood (zarówno jako aktor, jak i reżyser). To po raz pierwszy za jego sprawą kino akcji oparte na wschodnich sztukach walki zyskiwało coraz większą widownię. Najbardziej rozpoznawalne stały się filmy, gdzie tematyką przewodnią było właśnie kung fu i trend ten utrzymywał się aż do tragicznej śmierci Bruce’a Lee, który miał zaledwie 33 lata. Jej okoliczności nigdy nie zostały podane do wiadomości publicznej przez media, co doprowadziło do powstania licznych teorii spiskowych związanych z nieujawnieniem okoliczności odejścia tak znamienitej gwiazdy filmowej. Niektóre biografie podają, że problemy ze zdrowiem Lee zaczęły się już pod koniec występów na planie filmu „Wejście smoka” i miały związek z nadmierną potliwością.
Bruce Lee rozpoczął swoją karierę aktorską już od najmłodszych lat jako niemowlę na planie filmowym. Kiedy osiągnął wiek 13 lat zaczął trenować sztuki walki – pierwszą z nich było kung fu, jakiś czas później boks. Po powrocie z Hongkongu do Stanów Zjednoczonych zaczął pisać książki o nauce kung fu (osiągał w nim niesamowite wyniki w młodym wieku, dlatego też zyskał przydomek „Mały Smok”) oraz otworzył szkołę nauki tej sztuki walki, którą nazwał "Jun Fan Gung-Fu Institute". To właśnie na bazie kung fu zaczął opracowywać własną sztukę walki, którą nazwał Jeet Kun Do (uczył się niej później również Jackie Chan). Sztuce tej przyświecała jego własna filozofia, którą zawarł w swoich słynnych słowach „Be water, my friend” („Bądź wodą, mój przyjacielu”). Ze względu na swój niezwykły talent do sztuk walki, jak i aktorski z instruktora kung fu coraz częściej występował w produkcjach filmowych, aż stał się jedną z bardziej znanych gwiazd Hollywood (zarówno jako aktor, jak i reżyser). To po raz pierwszy za jego sprawą kino akcji oparte na wschodnich sztukach walki zyskiwało coraz większą widownię. Najbardziej rozpoznawalne stały się filmy, gdzie tematyką przewodnią było właśnie kung fu i trend ten utrzymywał się aż do tragicznej śmierci Bruce’a Lee, który miał zaledwie 33 lata. Jej okoliczności nigdy nie zostały podane do wiadomości publicznej przez media, co doprowadziło do powstania licznych teorii spiskowych związanych z nieujawnieniem okoliczności odejścia tak znamienitej gwiazdy filmowej. Niektóre biografie podają, że problemy ze zdrowiem Lee zaczęły się już pod koniec występów na planie filmu „Wejście smoka” i miały związek z nadmierną potliwością.
Jackie Chan (właściwie Chan Kong-sang) był dzieckiem politycznych uchodźców Charlesa i Lee Lee Chan, którzy uciekli w trakcie trwania Chińskiej Wojny Domowej (1927-1949), gdyż ojciec był szpiegiem generała Dai Li. Od najmłodszych lat szkolony był w wieku sztukach walki, jak hapkido, karate, boks, judo, Taekwondo, Jeet Kun Do oraz wielu różnych formach kung fu: Wu Hai Pai, czyli „styl pięciu tygrysów”, Hou Quan – „styl małpy” (pod którą swoją drogą podkładał potem głos w filmach „Kung Fu Panda”), Tang Lang Pai, czyli „styl modlącej się modliszki” (pierwsze trzy style posiadają swoje reprezentacje w postaci trzech członków należących do Wielkiej Piątki), Taiji Quan, Bagua Pai, Ving Tsun Kuen, Chow Gar, Didang Quan, Choy Lee Fut, Huo Long Pai czyli „styl płonącego smoka” oraz Zui Quan - „pięść pijanego”. Ponadto kształcił się aktorsko od 8 roku życia w Chińskiej Akademii Dramatu. W 1972 roku po raz pierwszy nawiązał współpracę z Brucem Lee, gdzie podjął się pracy jako kaskader statysta chociażby w takich filmach, jak „Wściekła Pięść” (ang. „Fist of Fury”) i „Wejście Smoka” (ang. „Enter the Dragon”). Jackie Chan zagrał w kilkudziesięciu filmach, w których tematem przewodnim były sztuki walki. Po raz pierwszy w 1979 roku wyreżyserował film „Nieustraszona hiena”, w którym pokazał widzom po raz pierwszy różne style z kung fu, dzięki czemu stał się rozpoznawalny i w połączeniu z talentem komediowym jego kariera nabrała tempa.
Dodatkowa literatura dla zainteresowanych:
„Kung Fu Panda”:
1.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Kung_Fu_Panda
2.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Po
3.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Tai_Lung
4.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Shen
5.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Kai
Kung fu i mnisi z Shaolin:
6.https://www.britannica.com/sports/kung-fu
7.https://www.shaolinpolska.pl/styl-shaolin/historia-klasztoru-shaolin.html
8.https://ymaa.pl/artykuly/kung-fu/historia-klasztoru-shaolin/
Panda wielka:
9.https://books.google.pl/books?id=wj3JEAAAQBAJ&pg=PA85&lpg=PA85&dq=Why+are+pandas+so+bad+at+surviving&source=bl&ots=XPVQLuGuL7&sig=ACfU3U1MJZjkCnb7SOuvcMBVwbgONCN8qw&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwj4hJLxk5qDAxWPQPEDHVYJC184HhDoAXoECAIQAw#v=onepage&q=Why%20are%20pandas%20so%20bad%20at%20surviving&f=false
10.https://www.todayifoundout.com/index.php/2013/11/why-giant-pandas-are-endangered/
11.https://www.discovermagazine.com/planet-earth/could-pandas-be-an-evolutionary-mistakeor-proof-of-an-intelligent-designer
12.https://www.openaccessgovernment.org/how-do-pandas-survive-solely-on-bamboo-thumb/139489/
13.https://ftloscience.com/how-giant-panda-evolved-vegetarian/
14.https://www.wwf.pl/dzien-pandy-wielkiej
15.https://bestofpanda.com/what-do-giant-pandas-need-to-survive/
16.https://www.pbs.org/wnet/nature/blog/pandas-wild-vs-captive-pandas/
17.https://bestofpanda.com/why-pandas-bad-surviving/
18.https://wwf.panda.org/discover/knowledge_hub/endangered_species/giant_panda/panda/kung_fu_panda_enemies_defences/
19.https://phys.org/news/2007-08-giant-panda-survive.html
20.https://www.theguardian.com/environment/2009/sep/23/panda-extinction-chris-packham
21.https://www.theguardian.com/science/2003/nov/20/thisweekssciencequestions1
22.https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/giant-pandas-wild-animals-national-parks
23.https://businessinsider.com.pl/technologie/nauka/pandy-sa-najbardziej-przereklamowanymi-zwierzetami-na-swiecie/x1qfz1l
24.https://abcnews.go.com/GMA/wild-life-expert-pandas-die/story?id=8668627
25.https://www.exberliner.com/berlin/pandas-are-the-worst/
26.https://qz.com/1308730/modern-pandas-should-have-died-out-years-ago
27.https://www.nationalgeographic.com/animals/article/pandas-are-off-chinas-endangered-list-but-threats-persist
„Kung Fu Panda”:
1.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Kung_Fu_Panda
2.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Po
3.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Tai_Lung
4.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Shen
5.https://kungfupanda.fandom.com/wiki/Kai
Kung fu i mnisi z Shaolin:
6.https://www.britannica.com/sports/kung-fu
7.https://www.shaolinpolska.pl/styl-shaolin/historia-klasztoru-shaolin.html
8.https://ymaa.pl/artykuly/kung-fu/historia-klasztoru-shaolin/
Panda wielka:
9.https://books.google.pl/books?id=wj3JEAAAQBAJ&pg=PA85&lpg=PA85&dq=Why+are+pandas+so+bad+at+surviving&source=bl&ots=XPVQLuGuL7&sig=ACfU3U1MJZjkCnb7SOuvcMBVwbgONCN8qw&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwj4hJLxk5qDAxWPQPEDHVYJC184HhDoAXoECAIQAw#v=onepage&q=Why%20are%20pandas%20so%20bad%20at%20surviving&f=false
10.https://www.todayifoundout.com/index.php/2013/11/why-giant-pandas-are-endangered/
11.https://www.discovermagazine.com/planet-earth/could-pandas-be-an-evolutionary-mistakeor-proof-of-an-intelligent-designer
12.https://www.openaccessgovernment.org/how-do-pandas-survive-solely-on-bamboo-thumb/139489/
13.https://ftloscience.com/how-giant-panda-evolved-vegetarian/
14.https://www.wwf.pl/dzien-pandy-wielkiej
15.https://bestofpanda.com/what-do-giant-pandas-need-to-survive/
16.https://www.pbs.org/wnet/nature/blog/pandas-wild-vs-captive-pandas/
17.https://bestofpanda.com/why-pandas-bad-surviving/
18.https://wwf.panda.org/discover/knowledge_hub/endangered_species/giant_panda/panda/kung_fu_panda_enemies_defences/
19.https://phys.org/news/2007-08-giant-panda-survive.html
20.https://www.theguardian.com/environment/2009/sep/23/panda-extinction-chris-packham
21.https://www.theguardian.com/science/2003/nov/20/thisweekssciencequestions1
22.https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/giant-pandas-wild-animals-national-parks
23.https://businessinsider.com.pl/technologie/nauka/pandy-sa-najbardziej-przereklamowanymi-zwierzetami-na-swiecie/x1qfz1l
24.https://abcnews.go.com/GMA/wild-life-expert-pandas-die/story?id=8668627
25.https://www.exberliner.com/berlin/pandas-are-the-worst/
26.https://qz.com/1308730/modern-pandas-should-have-died-out-years-ago
27.https://www.nationalgeographic.com/animals/article/pandas-are-off-chinas-endangered-list-but-threats-persist
Lamparty śnieżne:
28.https://www.bioexpedition.com/hunting-patterns-of-snow-leopards/
29.https://www.ifaw.org/international/animals/snow-leopards
30.https://animalia.bio/pl/snow-leopard?taxonomy=2415
31.https://dinoanimals.pl/zwierzeta/irbis-pantera-sniezna/
32.https://zwierzca.fandom.com/pl/wiki/Irbis_%C5%9Bnie%C5%BCny
33.https://www.wwf.pl/aktualnosci/poznaj-tajemniczego-ducha-gor-6-ciekawostek-o-panterze-snieznej
Pawie:
34.https://zwierzakinadpotokiem.pl/pawie-ciekawostki/
35.https://zoosafari.com.pl/zwierzeta/paw-krolewski/
Jak zwyczajny:
36.https://www.ekologia.pl/zwierzeta/jak/
37.https://www.medianauka.pl/jak
38.https://pfhb.pl/aktualnosci/jaki-jest-jak
39.https://animalia.bio/pl/wild-yak
Jackie Chan i Bruce Lee:
40.https://www.fallingleaveskungfu.com/2023/06/bruce-lee-biography/
41.https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/50-lat-temu-zmarl-bruce-lee-amerykanski-aktor-i-mistrz-sztuk-walki
42.https://www.agsmovers.com/news/hong-kong-the-cradle-of-bruce-lees-kung-fu/
43.https://www.dw.com/en/bruce-lee-the-kung-fu-legends-legacy-lives-on/a-66176496
44.https://multimedia.scmp.com/culture/article/2155989/Bruce-Lee/
45.https://www.jackiechan.com/films/
46.https://polski-dubbing.fandom.com/wiki/Jackie_Chan
47.https://www.nkkf.org/blogs/who-is-jackie-chan-a-martial-arts-film-legend
48.https://stsport.pl/legendy-kung-fu-jackie-chan-i-bruce-lee/
Filmy dokumentalne o treningach w Shaolin:
49.https://www.youtube.com/watch?v=ON5E-10gQsU
50.https://www.youtube.com/watch?v=X19XCiUKdbQ
51.https://www.youtube.com/watch?v=N0ylNz9qLhM
28.https://www.bioexpedition.com/hunting-patterns-of-snow-leopards/
29.https://www.ifaw.org/international/animals/snow-leopards
30.https://animalia.bio/pl/snow-leopard?taxonomy=2415
31.https://dinoanimals.pl/zwierzeta/irbis-pantera-sniezna/
32.https://zwierzca.fandom.com/pl/wiki/Irbis_%C5%9Bnie%C5%BCny
33.https://www.wwf.pl/aktualnosci/poznaj-tajemniczego-ducha-gor-6-ciekawostek-o-panterze-snieznej
Pawie:
34.https://zwierzakinadpotokiem.pl/pawie-ciekawostki/
35.https://zoosafari.com.pl/zwierzeta/paw-krolewski/
Jak zwyczajny:
36.https://www.ekologia.pl/zwierzeta/jak/
37.https://www.medianauka.pl/jak
38.https://pfhb.pl/aktualnosci/jaki-jest-jak
39.https://animalia.bio/pl/wild-yak
Jackie Chan i Bruce Lee:
40.https://www.fallingleaveskungfu.com/2023/06/bruce-lee-biography/
41.https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/50-lat-temu-zmarl-bruce-lee-amerykanski-aktor-i-mistrz-sztuk-walki
42.https://www.agsmovers.com/news/hong-kong-the-cradle-of-bruce-lees-kung-fu/
43.https://www.dw.com/en/bruce-lee-the-kung-fu-legends-legacy-lives-on/a-66176496
44.https://multimedia.scmp.com/culture/article/2155989/Bruce-Lee/
45.https://www.jackiechan.com/films/
46.https://polski-dubbing.fandom.com/wiki/Jackie_Chan
47.https://www.nkkf.org/blogs/who-is-jackie-chan-a-martial-arts-film-legend
48.https://stsport.pl/legendy-kung-fu-jackie-chan-i-bruce-lee/
Filmy dokumentalne o treningach w Shaolin:
49.https://www.youtube.com/watch?v=ON5E-10gQsU
50.https://www.youtube.com/watch?v=X19XCiUKdbQ
51.https://www.youtube.com/watch?v=N0ylNz9qLhM
